Recensie Provocatief Pastoraat

Provocatief pastoraat. Liefde – Humor – Uitdaging. Marieke Sillevis Smit, Skandalon Middelburg 2021, 128 blz., € 18,95

Zou ik het willen, vroeg ik me af. Een pastor, die me met humor en liefdevol uitdaagt door mij emotioneel eerlijk te zeggen wat zij van mijn gedrag vindt? Zou het mij uitdagen en in beweging zetten om anders naar een situatie te kijken waar ik zorgen over heb of moeite mee heb?

Ik heb mijn aarzelingen na het lezen van provocatief pastoraat. Marieke Sillevis Smit beschrijft hoe provocatief pastoraat het ‘hartelijke, humoristische en opwekkende vak van de zielzorger’ is (15) en benadrukt herhaaldelijk dat het om deze combinatie gaat: liefdevol, met humor en uitdagend een ander begeleiden. Stap voor stap introduceert zij die provocatieve basishouding en geeft vele voorbeelden hoe die houding ingezet kan worden en wat dit uitwerkt in ontmoetingen. De auteur spreekt uit haar eigen ervaringen in – met name – het buurtpastoraat. Ze hoopt dat langs deze weg het pastoraat ‘doeltreffender, lichter en vooral ook leuker’ kan worden voor zowel de pastorant als de pastor (aldus de achterflap). Voor mij blijft het zoeken wat haar visie op pastoraat is. Op p. 83 merkt de auteur op: ‘Als pastor heb je geen andere opdracht dan om de ánder zijn of haar gepresenteerde probleem te laten begrijpen en te helpen dit hanteerbaar te maken.’ Waar en hoe in dat ‘laten begrijpen’ en ‘hanteerbaar maken’ geloven, God of de Bijbel een rol spelen, komt wat mij betreft nauwelijks aan de orde. Het onderscheid met coaching of therapie vanuit deze benadering wordt niet helder. Misschien omdat deze pastor inzet op ‘je toevertrouwen aan het leven, of aan God, wat voor mij hetzelfde is.’ (116)

Wel wordt zonneklaar dat een provocatief pastor (een ‘provocant’) echt zichzelf dient te kennen, in staat is haar gevoel te verwoorden, associatief en beeldend kan denken en dit terug kan geven aan de gesprekspartner en de durf heeft haar gedachten uit te spreken, humorvol en vanuit een aanvaardende houding naar de ander toe. Dat is best veel. Terecht merkt Smit op dat ‘niet iedere pastor of dienstverlener dit zomaar voorhanden heeft’ (120). Zijzelf wel, blijkt in dit boek!

Terecht wijst ze erop dat het relationele aspect minstens zo relevant is als de inhoud van een gesprek. Al lezend vind ik het vaak spannend hoe de uitvergrotingen en spiegels die de pastor teruggeeft, ontvangen zullen worden. Zeker als de oproep klinkt aan de pastor (75): ‘Laat jezelf maar zien, faal eventueel grandioos, schitter en heb met humor en uitdaging lief!’

Het komt m.i. aan op fijngevoeligheid en aanvoelen of déze pastorant met déze benadering inderdaad een probleem kan begrijpen of hanteerbaar kan maken. De toon maakt de muziek, de non-verbale communicatie is essentieel en ook de vraag of de liefdevolle houding werkelijk overkomt.

Deze benadering geeft een impuls en daagt zeker uit. Maar training en coaching hierin lijkt me een vereiste. Want wat gebeurt er met de pastorant als de pastor inderdaad ‘eventueel grandioos faalt’? Of neem ik dan het leven en al haar problemen te zwaar?

Wout Huizing, stafmedewerker bij Reliëf, christelijke vereniging van zorgaanbieders te Woerden en oud-docent pastoraat aan het Baptisten Seminarium te Amsterdam