Een weldadige kracht

Een weldadige kracht.

Christelijk geloof en het alledaagse in het licht van de Geest. 

Kees van der Kooi. KokBoekencentrum Utrecht 2025, 288 blz., € 23,99

Dit boek is de vertaling, bewerking en uitgebreide versie van het in 2018 verschenen This Incredibly Benevolent Force. The Holy Spirit in Reformed Theology and Spirituality. Dat boek bevatte de tekst van de Warfield Lectures die Van der Kooi in 2014 hield in Princeton.

In dit boek verzet Van der Kooi zich uitdrukkelijk tegen de neiging om bij het werk van de Geest vooral te denken aan charismata als profetie, tongentaal en genezing. Deze neiging heeft zijns inziens tot gevolg dat er geen of in ieder geval veel te weinig ruimte overblijft om te spreken over het werk van de Geest in het gewone leven, in de cultuur en de maatschappij.

Een paar thema’s spelen door dit boek. Het eerste betreft de triniteitsleer. Daar cirkelen de vragen rond het mens-zijn van Jezus. Krijgt dit in de traditionele logos-theologie nog wel echt ruimte of wordt het toch (grotendeels) weggedrukt door de goddelijke logos? In dit kader past ook een denken vanuit Gods raad, waarin het verloop van de geschiedenis toch eigenlijk al vastligt. Van der Kooi pleit juist voor inzet bij het nieuwe dat in Jezus zichtbaar wordt, zodat we vanuit Hem ontdekken hoe God met ons en onze wereld handelt. De Geest die op Hem werd uitgestort, wordt ook aan ons gegeven. In ons, om ons heen, in de wereld is deze Geest aan het werk om de weg te banen voor de komst van Gods koninkrijk.

Daarom besteedt Van der Kooi aandacht aan verschillende ontwerpen van pneuma-christologie, wat hem betreft als verrijking en verdieping van logos-christologie. Hij houdt er met overtuiging aan vast dat we in Jezus God zelf ontmoeten in zijn toewending tot de wereld, de trouw aan zijn verbond. Juist op die weg brengt de Geest nieuwe dingen tevoorschijn. Nog een stap verder: God neemt in zijn weg met de tegenstrevende wereld nieuwe initiatieven. Om het anders te zeggen: Hij volgt niet zijn script dat al volledig uitgeschreven is, maar vindt in Zichzelf telkens weer nieuwe wegen om zijn schepping tot voltooiing te brengen. Dat is bij uitstek het terrein van de Geest. En nog een stap verder: de geschiedenis van zijn schepping doet ook wat met God, brengt Hem tot nieuwe stappen. Hier liggen m.i. vruchtbare aanzetten om verder te denken.

Een hoofdpunt voor Van der Kooi is dat de wereld niet leeg is, maar juist de plek waar Gods Geest werkt. Hij bespreekt een aantal oudere theologieën, zoals die van Calvijn bij wie heiliging ook vraagt om gerechtigheid in de publieke ruimte. Schleiermacher zag het christendom als transformerende kracht van kerk en samenleving; in dat spoor dacht ook Abraham Kuyper. In onze tijd zien we duidelijk de keerzijde van de nadruk op groei en expansie. Vertrouwen in kerk en geloof als wereldvernieuwende krachten is leeggezogen door o.a. de wereldoorlogen, de concentratiekampen en de klimaatcrisis.

Maar is de Geest dan niet meer aan het werk? De Geest doet leven, maakt vrij en geeft ruimte, geeft mensen hun eigen verantwoordelijke plaats, breekt de toekomst open. De Geest verbindt ons met Christus, vernieuwt ons, geeft volharding. Als de kracht die ons meetrekt naar Gods toekomst, worstelt de Geest ook met ons. Zoals in Jezus Gods koningschap inbreekt in de wereld. Door de Geest delen wij in het koninklijke, profetische en priesterlijke ambt van Christus.

Er komt in dit boek meer aan de orde dan ik hier kan bespreken. Gaven van de Geest als zeer verscheiden en zeker niet beperkt tot het spectaculaire: op alle mogelijke plaatsen en in allerlei situaties kan de mens medewerker van God blijken te zijn. Ook is er aandacht voor ziekenzalving, onderscheiding, eigendom en duurzaamheid.

Na lezing van dit uitdagende boek krijg ik gaandeweg wel moeite met de titel. Weldadig klinkt eigenlijk veel te rustig, alsof de Geest ons tot rust brengt. Terwijl er alle aanleiding is om over het werk van de Geest ook als strijd te spreken. Strijd tegen de traagheid in onszelf, tegen onrecht en verblinding ook in onze cultuur en maatschappij. Als kracht die ons inschakelt om vanuit de sterke liefde van God te leven en te handelen. Ergens zegt Van der Kooi dit ook: ‘Het inwonen van de Geest is geen stil samenzijn, maar moet als een reddend en herstellend werk worden gezien.’ (92) Op de laatste pagina noemt hij de Geest van Christus een onrust stokende kracht. (250) Dit laatste punt zou wat mij betreft nog een veel verdere uitwerking mogen krijgen. Zo geeft dit uitdagende boek veel, maar wekt het ook een duidelijk verlangen naar meer.

Reinhard van Elderen, predikant Protestantse Wijkgemeente Nootdorp