Geboeid door Kees van der Kooi

Woord vooraf

Met genoegen presenteren we u het allereerste nummer van dit nieuwe blad Inspirare Tijdschrift voor evangelische en charismatische theologie. Het is het resultaat van het samengaan van de tijdschriften GEESTkracht en Soteria waarbij de twee redacties gezamenlijk de redactie van Inspirare vormen. De titel Inspirare staat voor de inblazing van de Geest van Gods liefde in de schepping. De ondertitel over evangelische en charismatische theologie benadrukt de verlossing van de  schepping door Jezus Christus en de voortdurende vernieuwing door de kracht van de Heilige Geest. Inspirare inspireert zijn lezers met kennis en nieuws om daarover in de wereld te berichten.

De komst van Inspirare is een weerspiegeling van de veranderingen die in christelijk Nederland gaande zijn. Grenzen en tegenstellingen tussen evangelische, oecumenische, charismatische, orthodoxe en vrijzinnige gelovigen vervagen immers steeds meer.

Dat was in de tijd van de oprichting van Soteria in 1983 duidelijk anders.  Evangelischen positioneerden zich nadrukkelijk tegenover de oecumenische beweging. Dit kwam bijvoorbeeld tot uitdrukking in de internationale Lausanne-beweging die als reactie op de ‘vrijzinnige’ Wereldraad van Kerken was opgericht. Dat ruim dertig jaar later evangelicals en pinkstergelovigen voluit lid zouden zijn van de Wereldraad van Kerken, was toen ondenkbaar. Soteria is ontstaan wegens de behoefte om evangelische theologie op academisch niveau. Dat was in die tijd niet onomstreden, maar door de groei van de evangelische beweging en haar toenemende invloed binnen de PKN en andere protestantse kerken is de betekenis van evangelische theologie en de behoefte van reflectie op evangelische praktijken inmiddels breed erkend.

Het Bulletin voor Charismatische Theologie GEESTkracht kwam in 1978 voort uit de CWN (Charismatische Werkgemeenschap in Nederland) en had vanaf het begin juist een duidelijk oecumenisch karakter. Door met name protestante theologen vond bezinning plaats op de Geest en haar gaven. Sinds de jaren ’90 is in de breedte van de kerken de aandacht voor de Geest sterk toegenomen en werd mede door de komst van de Alphacursus in Nederland een meer charismatische theologie geïntroduceerd. Bewegingen als New Wine en het Evangelisch Werkverband hebben charismatische praktijken verder verspreid waardoor het vandaag de dag moeilijk is om processen van evangelicalisering als charismatisering duidelijk te onderscheiden. Het is daarom dat de redacties van beide tijdschriften samen verder gaan en zowel theologische reflectie en bezinning op deze beide ontwikkelingen willen bieden binnen de breedte van de protestantse traditie in Nederland.

Het eerste nummer van GEESTkracht en Soteria samen staat in het teken van het werk en de theologie van Kees van der Kooi. Van der Kooi heeft veel voor beide bladen betekend. Van GEESTkracht was hij een tijd hoofdredacteur, als hoogleraar Theologie van de Charismatische vernieuwing. Voor Soteria heeft hij verschillende artikelen geschreven of becommentarieerd. Nagenoeg alle redactieleden kennen hem van verschillende gremia en hebben met hem samengewerkt: als theoloog, collega, docent of lid van CERT (nu NIFERT). Kees van der Kooi heeft studenten, beroepskrachten en de kerk steeds uitgedaagd om verbinding te zoeken tussen kerken en de samenleving en tussen mensen en groepen van zeer verschillende aard. Nu hij met pensioen gaat, biedt zijn afscheid de unieke gelegenheid om het eerste nummer van Inspirare aan zijn werk en ideeën te wijden. 

Dit startnummer opent met een interview met Kees van der Kooi. Daarop volgen artikelen die rechtstreeks of indirect reageren op zijn werk, zijn boeken of zijn uitspraken. Tussendoor vindt u nog korte reacties vanuit alle kanten van protestants, evangelisch en charismatisch Nederland. Drie recensies van zijn twee laatste boeken vormen het sluitstuk.

U ziet aan de colofon en de opmaak, dat Inspirare wordt uitgegeven door Merweboek Uitgeverij. We zijn blij dat Kees Bezemer van Merweboek dit gezamenlijke blad wil dragen, ook al vraagt dat een behoorlijke omschakeling vanwege de lay-out. Daarnaast willen we onze dank uitspreken naar Bert Bakker van uitgeverij Ekklesia, die het tijdschrift GEESTkracht zo lang heeft uitgegeven.

Wij wensen u veel inspiratie met dit nieuwe blad!

Miranda Klaver (hoofdredacteur)

Eveline van Staalduine-Sulman (eindredacteur)

Inhoudsopgave

Teun van der Leer en Tjerk de Reus, In gesprek met Kees van der Kooi: God ontmoeten in het gewone leven

Harmen de Vries, De dienst der genezing in Nederland: van ongepast tot salonfähig. Een historische rondgang langs zes panelen

Rob van Essen, Genezingstheologie vanuit de huiskamer

Jan van Helden, Pray first and ask questions later

Ilonka Terlouw, God in het gewone

Harmen de Vries, De Geest en het niet-weggenomen lijden

Reinhard van Elderen, Gaven ontvangen: bezinning op het omgaan met Charismata

Jan Martijn Abrahamse, Verstrekkende ‘dubbelhandigheid’: Geest-christologie bij Kees van der Kooi

Edward de Kam, De waarde van een Geest-christologie voor de missiologie

Ronelle Sonnenberg, Overtuigingen delen en opschorten

Quotes

Ds. Kees van der Kooi, predikant te Leimuiden (1984–1992)

Veel Leimuidenaren herinneren zich nog altijd zijn inspirerende preken en boeiende catechismuspreken op de zondagmiddag. Zo eindigde zijn intredepreek in 1984 met ‘Verwacht van mij geen afgeronde, fijngestampte spinaziepot, maar ga zelf de boodschap in de komende week herkauwen’.

Zijn samenbindend karakter in de soms spanningsvolle tijd van ‘Samen-op-Weg’ heeft toen al de weg gebaand waardoor Leimuiden in 2008 kon samensmelten tot één protestantse gemeente. In 1986, honderd jaar na de Doleantie, verklaren de synodes van de Nederlands Hervormde kerk en Gereformeerde kerken dat zij ‘in staat van hereniging verkeren’, waarop Kees reageert met: ‘Laten we hopen dat het gescheiden optrekken van de beide protestantse kerken in ons dorp niet nóg eens honderd jaar duurt, maar dat we elkaar vinden, gebouwd op het fundament van de apostelen en de profeten, terwijl Christus Jezus zelf de hoeksteen is (Ef. 2:20).’

Met veel oog voor de medemens worden meerdere families actief ondersteund bij ernstige ziekte, overlijden, huwelijksproblemen enz. ‘Een geweldige periode,’ zei iemand, ‘zo sociaal’. De jeugd hield wel van de sportieve nieuwe dominee en zo kreeg Kees op z’n 34e verjaardag om 8 uur ’s morgens – in pyjama! – al drie emmers met 260 rozen.

Bas Tijselink, Leimuiden

Bedachtzame theologie

We lopen door de straten van Oxford tijdens een conferentie aan Wycliffe Hall over de Geest, als Kees plotseling zegt: ‘De kern van de zaak is: waar in ons leven brengt de Geest ons in aanraking met het nieuwe leven in Christus?’

Het is kenmerkend voor zijn bedachtzame theologie en erudiete bescheidenheid. Steeds die vraag: hoe concreet kunnen we de Geest aanwijzen en zeggen: hier wordt de toekomst tegenwoordigheid? Zeggen we niet al snel te veel? Zeggen we soms toch ook te weinig? Voor de charismatische vernieuwing van New Wine is Kees van der Kooi van enorm belang – als pleitbezorger van de Geest. Maar ook vanwege die behoedzaamheid en scherpte, die waakt voor een pneumatologie die te smal en te ondiep is en te grote woorden gebruikt.

Persoonlijk denk ik met dankbaarheid terug aan de socratische werkcolleges (tijdens mijn research master) en de inspirerende namiddagen in Kees’ studeerkamer thuis (als promovendus), die mij als New Wine-theoloog grondig gevormd hebben in de tijd dat Kees werkte aan misschien wel zijn belangrijkste en meest gedurfde boek tot nu toe, This Incredibly Benevolent Force. Leest allen!

Ronald Westerbeek, stafwerker Theologie en toerusting voor New Wine Nederland.

Boeken-Kees

Zoals Kees hoogleraar dogmatiek is, in de combinatie van kennis en passie, ben ik graag werkzaam als uitgever van theologie. Het duurde even voordat ik een goed contact met hem had ontwikkeld, maar toen ik het eenmaal had, was er openheid en inzet.

Het meesterstuk is en blijft vooralsnog de Christelijke dogmatiek, samen met dr. G. van den Brink, maar daarbij is het niet gebleven. Ik vind dat Kees een belangrijke bijdrage geleverd heeft aan het frank en vrij spreken over christelijke dogmatiek.

Wat ook nagenoeg uniek is, is dat Margriet en hij samen kunnen komen tot uitgaven. Denk aan Ziekenzalving en Goed gereedschap is het halve werk.

En gaf Kees eerst bij Kok en later bij Boekencentrum uit, nu is dat alles onder een dak mogelijk. De appeltaart ten huize Van der Kooi speelt bij dit alles een grote rol.

N.A. de Waal, uitgeefdirecteur Kok/Boekencentrum

Evenwichtig theologiseren

Als er een ding genoemd mag worden dan is het wel dat Kees van der Kooi ervoor heeft gezorgd dat goed en evenwichtig theologiseren in het DNA van de Charismatische Werkgemeenschap Nederland verankerd is geraakt. De Heilige Geest waait waarheen hij/zij wil, maar waait niet met alle winden mee. Toetsing aan de Schrift en de traditie van de wereldwijde kerk is van blijvend belang.

Een krachtig voorbeeld daarvan is de dienst van (innerlijke) genezing door ziekenzalving en handoplegging. Deze praktijk van jaren bij conventies van de CWN heeft hij samen met zijn vrouw Margriet van goede (pastoraal-)theologische gronden voorzien. Het heeft ertoe bijgedragen dat de ziekenzalving is opgenomen in het dienstboek van de PKN en breed beoefend wordt in de kerk, tot heling en zegen van velen. We zijn dankbaar dat Kees beschikbaar blijft als adviserend theoloog en pastor voor de CWN.

Henk Reinders, voorzitter Charismatische Werkgemeenschap Nederland

Bedachtzame charismaticus

Als leerstoelbestuur moesten we in 2000 op zoek naar een nieuwe bijzonder hoogleraar Theologie van de Charismatische Vernieuwing. We waren blij in 2002 uit te komen bij Kees van der Kooi. Hij kende van binnenuit de charismatische vernieuwing en de kerken en stromingen die uit de Reformatie voortkwamen. Doordat hij fulltime werkzaam was aan de VU, werd de theologie van de charismatische vernieuwing meer ingebed.

Als dogmaticus bleef hij altijd zeer bedachtzaam en als charismaticus leek hij nooit bevlogen. Maar als bedachtzame charismaticus werd hij een belangrijke schakel tussen verschillende werelden en invalshoeken. Dat gebeurde met colleges over zegenen en genezing, muziek en liedculturen, splijtzwammen en zuurdesem, het boek Tegenwoordigheid van Geest (2006) en door rooms-katholieke gastdocenten te laten komen: Jan van der Veken, Peter Hocken, Norbert Baumert SJ en Patrick Lens OP.

Kees Slijkerman, secretaris leerstoelbestuur Theologie van de Charismatische Vernieuwing

Correctie aanbrengen

In oktober 2007 keek ik Kees van der Kooi voor het eerst in het hart. Ik nam als preses van de Protestantse Kerk de gezamenlijke verklaring Gebed en Genezing van de CWN en de Nederlandse Lucasorde in ontvangst. Daar zag ik hoe hij verlangde naar eenheid onder christenen. Hij was een van de opstellers van genoemde verklaring en wilde niets liever dan dat charismatische vernieuwing geïntegreerd zou worden in een katholiek gereformeerd kader.

Eenzelfde compassie voor eenheid toonde Kees, toen hij geestdriftig sprak op de Nationale Synode te Dordrecht in 2013. Hij benadrukte de eenheid die er in Christus is. Wij hoeven die niet te maken. En zeker niet te organiseren. ‘Wat we te doen hebben, is een correctie aanbrengen in de zwakste plek van de Protestantse leer, de ecclesiologie.’

Op deze plaats dank ik Kees van de Kooi voor zijn liefdevolle inzet om de komende generaties te betrekken bij een nieuwe gemeenschap in Christus, voorbij instituties en hoog opgetrokken theologische muren. Dank. Ga met God.

Ds. G. (Gerrit) de Fijter, voorzitter van de Nationale Synode.

Het waaien van de Geest

Nog maar recent in mijn rol als voorzitter van de VPE heb ik zelf niet het voorrecht gehad om persoonlijk contact gehad te hebben met prof. Kees van der Kooi. Wel heb ik een mooie herinnering. Tijdens een introductie bij een gelegenheid aan de VU deed prof. Van der Kooi een interessante uitspraak. Hij sprak over het ‘wilde waaien van de Geest’. Het woordgebruik sprak mij als pinksterman direct aan. Want er is de zachte wind van de Geest, maar zeker ook zo waar: er is een wild waaien van de Geest. 

Het vervolg was zeker zo interessant. Prof. Van der Kooi gaf aan dat, waar we van een vooronderstelling uitgaan dat de Schrift het kader aangeeft voor dat waaien van de Geest, het omgekeerd ook zo waar is: dat wilde waaien van de Geest zorgt ervoor dat we de Schrift anders gaan lezen. Ik voelde me thuis. Het ga u goed, prof. Van der Kooi, de Geest blijft zeker waaien! Een hartelijke groet vanuit de VPE.

Machiel Jonker, Verenigde Pinkster- en Evangeliegemeenten

Bruggenbouwer

Ik heb Kees van der Kooi in de afgelopen jaren leren kennen als een echte bruggenbouwer. Toen ik op de VU kwam werken, was hij al druk in de weer met pogingen om de kloof tussen bijbelwetenschappers en systematisch theologen te dichten. Met niet aflatende ijver betoogde hij (en betoogt hij nog steeds) dat hij de uitkomsten van de Bijbelwetenschap serieus wilde nemen – en dat deed hij ook!

Ik kijk met veel genoegen terug op onze gezamenlijke leesgroepen en mastercolleges, waarin we ons door Karl Barths fameuze Römerbrief (in de Zweite Fassung wel te verstaan) en Rudolf Bultmanns minstens zo fameuze Theologie des Neuen Testaments heen worstelden. Beide klassiekers bleken nog lang niet aan actualiteit te hebben ingeboet. Voor alle betrokkenen een zeer leerzame en inspirerende ervaring!

Arie Zwiep, universitair hoofddocent Nieuwe Testament en Hermeneutiek

Collega

Als ik aan Kees denk, denk ik aan een collega 

·       met fenomenale kennis van en overzicht over het theologische veld;

·       met een sterk analytische geest, die altijd weer dieper doorvraagt en zo doordringt tot de diepste theologische scharnierpunten;

·       met een sterke gevoeligheid voor de vragen waarvoor de hedendaagse cultuur ons in kerk en theologie plaatst;

·       die tegelijk zo bescheiden is dat hij ook kan zeggen dat hij iets niet kent of niet beheerst;

·       als aimabel mens van wie ik veel geleerd heb. 

Wim van Vlastuin, decaan van het Hersteld Hervormd Seminarium

There is More

Voorjaar 2016. Het Evangelisch Werkverband heeft de eerste There is More-conferentie aangekondigd. Kees van der Kooi rijdt naar Terschuur voor een ontmoeting met bestuur en directeur. Hij uit zijn bezorgdheid en wijst op verschillende risico’s. Echt blij waren we niet met de kritiek van Van der Kooi, want het organiseren van deze conferentie was al spannend genoeg. Maar Van der Kooi behandelde ons wel met respect en het gesprek hielp wel om ons theologisch te verantwoorden.

Aan de Vrije Universiteit was Van der Kooi ook een ambassadeur van het werk van de Geest. Voor de evangelische theologie is veel meer aandacht gekomen. En ‘concurrent’ PThU heeft de spiritualiteit verankerd in het curriculum. Een sleutelrol in deze veranderingen was weggelegd voor het CERT (nu NIFERT), waarin Kees van der Kooi en het Evangelisch Werkverband samen optrekken.  

Jonathan Zondag, oud-bestuurslid Evangelisch Werkverband

Geest en Kerk

In 2003 vroeg ik als scriba van de Samen-op-Wegkerken aan Kees om een bijdrage te schrijven in de bundel Verenigd (Zoetermeer 2013). Het moest gaan over de komende eenheid van de kerken en het verenigingsgebed ‘Kom Heilige Geest, vernieuw uw kerk, vernieuw mijn leven’. Hij stemde wat aarzelend toe.

In zijn artikel over de waarde van de traditie schreef hij: ‘In ons luisteren naar de Schrift zijn we onderdeel van een langere traditie waarin keuzes zijn gedaan, het Evangelie is toegeëigend, posities zijn afgewezen en een weg is gewezen.’ Zijn observatie was dat ‘de meeste moderne gereformeerden en hervormden dit feitelijk zijn verleerd.’ (p. 56) De organisatorische vereniging van de kerken (en de theologische faculteiten) baarde hem zorgen. Staan deze structuren vaak niet de gang van Woord en Geest in de weg?

Zijn Christelijke dogmatiek zwijgt ook over de eenwording van de Nederlandse kerken als een hoopvol teken van een nieuwe tijd. Dat is echter niet het hele verhaal. Hij is een gepassioneerd lid van de kerk. Kritiek en commitment sluiten elkaar niet uit en hij staat niet aan de zijlijn. Hij voelt zich verantwoordelijk en de liefde voor Christus’ kerk deed hem over drempels stappen. Voor mij is hij een leraar en wegwijzer in onze kerk.

Bas Plaisier, oud-scriba van de synode van de Gereformeerde kerken.