The Post-Quarantine Church. Six urgent Challenges and Opportunities that Will Determine the Future of Your Congregation. Thom S. Rainer, Tyndale House Publishers Carol Stream 2020, 118 blz., €12,99
Dit boek verscheen in september van dit jaar en moet midden in de eerste fase van de pandemie zijn geschreven. Dat is niet zonder risico. De auteur spreekt in de titel niet van een post-corona tijd, maar wel van een post-quarantaine kerk. Maar voorlopig zijn we nog niet zover. Thom Rainer (1955) is gemeenteopbouw consulent en auteur van verschillende boeken, waaronder Simple Church (2006, samen met Eric Geiger). Hij heeft een evangelische achtergrond. De grondstelling van het boek is dat het nooit meer zal worden zoals het was, maar dat dat niet erg is. Want God is trouw.
‘Back to normal’ is er voor Rainer dus niet meer bij. Daarvoor is er te veel gebeurd. ‘The post-quarantine era is an opportunity to make the necessary positive changes to move our churches forward.’ (9) ‘Churches cannot minister effectively using methods for a world that no longer exists.’ (37) Rainer ziet zes grote uitdagingen voor de kerken. Ik haal er een paar naar voren. De eerste is om opnieuw naar de functie van het eigen gebouw te kijken. Kerken hebben het noodgedwongen maandenlang zonder hun kerkgebouw moeten doen. Het bleek vaak dat ook zonder het gebouw gemeenschap in tact bleef. Dat stelt de vraag naar het soortelijk gewicht van een kerkgebouw dat doorgaans vooral gebruikt wordt ten dienste van de eigen gemeenschap. Rainer bepleit een dienstbaar gebruik van het gebouw ten bate van het dorp of de buurt met ruimte voor lokale organisaties en initiatieven. Een grote uitdaging is ook om digitaal de juiste toon te vinden.
Livestreams van vieringen bieden nieuwe missionaire kansen, maar komen ook als een boemerang bij de gemeente terug: is ons YouTube kanaal enkel een extra middel om wat we doen breder te delen of doet het ook een appel op hoe we onze vieringen en andere activiteiten vormgeven? Rainer ziet hier missionaire kansen, maar die vragen wel om een herbezinning op gangbare liturgische praktijken. Hij waarschuwt hier ook: vertil je niet aan alle nieuwe digitale mogelijkheden. Interessant is ook zijn observatie dat ons lange isolement ons vaak de ogen opende voor onze directe omgeving. We werden met z’n allen ‘verbannen’ naar onze buurt en dat kan ons diaconaal en missionair de ogen hebben geopend. Rainer ziet potentiële winst in de terugkeer van de lokale, op de buurt georiënteerde kerk. Die heeft de afgelopen jaren veel aan power verloren (denk aan de opkomst van doelgroep georiënteerde megakerken), maar lijkt nu bezig aan een comeback. Hij ziet ook kansen voor blijvende digitale voorbede, want ook zo is de kerk dienstbaar aanwezig.
Rainer besluit zijn boek met negen ‘key changes’ voor de post-corona kerk. De eerste is Simplicity Will Be Vitally Important. De pandemie was voor velen ook een verademing; geen drukke agenda en volle avonden meer. Laat dat ook een les zijn; misschien zat de kerkelijke agenda wel veel te vol. Ook hier moeten we voorkomen dat we weer snel naar ‘back to normal’ willen. Kerken zullen ook rekening moeten houden met afvallers – maandenlange kerkloze zondagen doen iets met mensen. Het is zaak goed te peilen waarom zij zijn afgehaakt, wat dat mogelijk voor beleid betekent en goed na te denken over hoe ze terug te winnen. Voor beraad over de post-quarantaine kerk is het ook zaak de informele leiders van een gemeente in te schakelen. Zoek dus niet alleen binnen de oudsten- of kerkenraad naar vruchtbaar beleid, schrijft Rainer. Veranderingen stuiten altijd op bezwaren en bezwaarden, maar Rainer wil zich niet lam laten leggen door mensen die weer terug willen naar oud en vertrouwd. Dat kan simpelweg niet meer.
Het boek is een mix van rake observaties, heldere posities en ook van wensdenken. Lang niet alle verlangens van Rainer vinden hun directe aanleiding in de coronacrisis. Het boek is in mijn ogen vooral een eerste aanzet voor reflectie. Het is de vrucht van een (te?) vroege peiling van de coronacrisis. De lengte en de diepte van de crisis heeft Rainer uiteraard niet kunnen peilen, daarvoor kwam het boek te vroeg. Toch kan het helpen na te denken over gemeenteopbouw ‘post-corona’.
Ik eindig met een persoonlijke observatie. In mijn eigen kerkelijke gemeente weken veel gezinnen met tieners direct al in het voorjaar uit naar de EO Beamkerkdienst om 11 uur. Ze lieten de livestream van de eigen gemeente liggen. Dat zal een veel breder patroon zijn geweest, want ook anderen voelden zich vrij om te ‘shoppen’ op de zondagochtend.
Corona ‘dwong’ ons te kiezen en vormde daarmee een versterking van onze multiple choice samenleving. De lockdown versterkte zo een proces dat ook niet meer te stoppen lijkt te zijn. Het was de bedoeling dat per 1 juli van dit jaar de Beam vieringen zouden stoppen, maar de EO besloot in september toch weer met uitzendingen op NPO 2 te starten. Via YouTube is chatten mogelijk en daar wordt ook druk gebruik van gemaakt. Binnengekomen vragen kunnen direct aan de spreker worden voorgelegd. Zo groeit er iets als een digitale geloofsgemeenschap. Dit voorbeeld laat iets zien van de veranderingen die de coronacrisis met zich mee zal gaan brengen.
Ook voor de kerk is er een onontkoombaar ‘nieuw normaal’. We overzien het nog totaal niet, maar wat ik in ieder geval van het boek leerde is dat we de coronacrisis ook als kans moeten zien om – in godsvertrouwen! – de bakens vruchtbaar te verzetten. Zo daagt het boek kerkelijke gemeenschappen uit om de corona-ervaringen en lessen om te zetten in beleid.
Sake Stoppels, lector theologie aan de Christelijke Hogeschool Ede en beleidsmedewerker binnen de Dienstenorganisatie van de Protestantse Kerk
