De kerk verandert, de maatschappij verandert, en dus is het niet gek dat ook voorgangers veranderen. Bovendien is er binnen christelijk Nederland al een behoorlijke diversiteit aan voorgangers. Kiest u maar: pionier of dorpsdominee? HBO-pastor of ambtsdrager met universitaire opleiding? Predikant of spreker? Inspirerende leider of theoloog met kennis van de grondtalen? Manager of dienaar des Woords? Achter al deze vragen ligt een gedeelde problematiek: wat is – in een tijd waarin geloven in God niet meer vanzelf spreekt – precies je rol, wanneer je een groep christenen wilt helpen om met God te leven of niet-christenen in hun zoektocht naar God? En heeft het klassieke begrip ‘ambt’ nog iets bij te dragen? Wat is eigenlijk de rol en betekenis van ambtsdragers en voorgangers in deze veranderende context? De context vraagt om aandacht voor leiderschapskwaliteiten. Anderzijds wordt deze gekenmerkt door een nieuwe vraag naar sacramentele bemiddeling in de persoon van de voorganger. De hang naar gemeenschap gaat samen met hoge verwachtingen van de voorganger. De titel van dit nummer verwijst naar een bundel uit 1988 van Henk Berkhof en anderen over secularisatie. Hier vragen we ons af wat de grote culturele veranderingen van de afgelopen decennia nog specifieker betekenen voor de dominee, of meer in het algemeen de voorganger.
NIFERT (Netherlands Institute for Evangelical and Reformation Theology) heeft deze vragen opgepakt. De eerste vrucht hiervan is de driedelige podcastserie ‘Domineesland’. Elsbeth Gruteke gaat daarin achtereenvolgens in gesprek met Bettelies Westerbeek en Matthijs Schuurman, Marleen Blootens en Arjen ten Brinke, en tenslotte met Wilkin van de Kamp en René de Reuver. De vragen in deze drie podcasts cirkelen rondom (1) de verhouding stad en platteland, (2) sacramentaliteit en (3) ambt in relatie tot leiderschap. Ze zijn te beluisteren via www.wwjg.nl/domineesland. Deze serie podcasts vormde de opmaat tot een expertmeeting die op 14 oktober 2021 gehouden is in Hei- en Boeicop, waarin een 25-tal academisch theologen, mensen uit de praktijk en kerkelijke beleidsmakers bij elkaar kwamen om deze verschuivingen in kaart te brengen en te doordenken. De vruchten hiervan zijn te lezen in het verslag met reflectie door Benno van den Toren en Hans Burger, dat te vinden is in dit themanummer. Ze schetsen brede maatschappelijke en kerkelijke ontwikkelingen die volgens de gesprekspartners belangrijk zijn voor de verschuivingen in de rol van voorganger, maar ze wijzen ook op de grote diversiteit aan contexten. Ze distilleren uit de breed uitwaaierende gesprekken een aantal centrale vragen rond Christus-representatie, de spanning tussen instituut en authenticiteit, de betekenis van het handelen van God en de implicaties van deze verschuivingen voor de opleiding.
Een derde vrucht van dit bezinningsproces is de cursus ‘ambt in verandering’ op 31 maart en 1 april 2022 door Hans Schaeffer en Edward van ’t Slot. Beide docenten zijn in dit nummer ook scribenten. Edward van ’t Slot verkent de relatie, ofwel de spanning, tussen charisma en ambt en tussen instituut en authenticiteit. Hij neemt een grote aarzeling onder voorgangers waar om als ambtsdrager een al te grote broek aan te trekken. Hij pleit voor een eigen plaats voor het ambt in de gemeente vanuit de overtuiging dat de gemeente leeft van het Woord dat haar in Christus wordt toegesproken en bediend. Hans Schaeffer verkent de grote flexibiliteit van het ambt en stelt dat flexibiliteit niet alleen kenmerkend is voor onze maatschappij, waarin alles vloeibaar is, maar ook in de kerkgeschiedenis en de Schrift zelf zichtbaar is. Hij pleit ervoor om die flexibiliteit, met het oog op de kerk, alle ruimte te geven en de functionele en theologische kanten van het ambt niet uit elkaar te trekken.
Die opleiding krijgt aandacht in de bijdrage van Ciska Stark, tot afgelopen zomer opleidingsdirecteur van de Protestantse Theologische Universiteit. Zij schetst de cruciale veranderingen in het veld van opleidingen in relatie tot de veranderende context en voert een pleidooi voor ‘transformatief leren’ als leidend onderwijsmodel.
Daarmee zijn we aangekomen bij de vierde vrucht van dit project: dit themanummer. Naast bovengenoemde artikelen treft u hierin ook zes ervaringsbijdragen aan. Zes mensen vertellen – vanuit de gemeentepraktijk, het beleid en de academie – wat zij tegenkomen, waar zij tegenaan lopen en hoe verschuivingen in het ambt hen raken. Daarmee zorgen ze dat de theologische reflectie hierover dicht bij de praktijk blijft.
Duurt Vonck ziet als barista en dominee hoe vreemd de rol van de predikant is geworden. Tegelijkertijd roept het ook nieuwsgierigheid en een onverwachte openheid naar het heilige op. Rosaliene Israël reflecteert met ons, vanuit haar positie als predikant-scriba van de Protestantse Kerk Amsterdam, op de uitdagingen voor voorgangers in traditionele gemeenten en pioniersplekken. In een context van nieuwe initiatieven en van afkalving van traditionele structuren ziet ze een professionalisering van het werk in de kerk voor zich. Ze wijst op de noodzaak om op nieuwe manieren aan de collegialiteit die de presbyteriale kerkstructuur kenmerkt, vorm te geven. Willem Jan de Hek denkt als architect en theoloog na over de rol van de predikant en de kerk als knooppunt in de Utrechtse netwerkcultuur. Nathan Noorland werkt(e) op het snijvlak van de dorpskerk en kerkplanting in een stadswijk. Hij reflecteert op zijn toch ongemakkelijke rol als HBO-voorganger in gesprek met de oosters-orthodoxe ambtsspiritualiteit. Ies Maaswinkel deelt heel eerlijk wat hem heeft bewogen voorganger te worden in Mozaïek en houdt daarmee kerken met andere kerkelijke structuren een oncomfortabele spiegel voor. Laura Dijkhuizen licht toe, aan de hand van een focusgroep-gesprek in een grote evangelische gemeente, wat het doet als vrouwen ook ingezegend kunnen worden in hun bediening, terwijl ze al langer naast hun ingezegende echtgenoot leiding gaven in de gemeente.
Het gaat dus om een breed scala aan ervaringen. Tegelijkertijd zijn we ons ervan bewust dat andere belangrijke ervaringen ontbreken die op hun manier zicht zouden geven op de veranderingen die gaande zijn, zoals die van voorgangers van gemeenten met een migratieachtergrond. De voorbeelden laten zien dat de ambtsvraag niet gaat over één of enkele nieuwe manieren om de rol van voorganger in te vullen. Evenals de omringende maatschappij is de kerk en de rol van voorganger ‘fluïde’ of vloeibaar geworden. Als redactie van dit themanummer zien we hoeveel moois dat mogelijk maakt, maar ook hoeveel onzekerheid dat met zich meebrengt. We hopen dat de rijk geschakeerde bijdragen in dit themanummer helpen die ontwikkelingen in beeld te brengen, nieuwe theologische inzichten bieden en vooral ook ambtsdragers inspireren om op oude en nieuwe manieren christelijke gemeenschappen te helpen groeien, daarin voor te gaan, hen te representeren in het publieke domein en het heil van Christus te bemiddelen.
Gert de Kok en Benno van den Toren (redactie van dit themanummer)
Drs. Gert de Kok is afgestudeerd theoloog en econoom. Hij is PKN-predikant in Hulshorst en secretaris van Netherlands Institute for Evangelical and Reformation Theology (NIFERT). E-mail: gertdekok@home.nl.
Prof. Dr. Benno van den Toren is Hoogleraar Interculturele Theologie aan de Protestantse Theologische Universiteit (Groningen) en hoofdredacteur van https://african.theologyworldwide.com. E-mail: b.vanden.toren@pthu.nl.
Commenti