Digitale overgave

Digitale overgave. Herontdekking van christelijke wijsheid in een online tijdperk. 

Samuel James, KokBoekencentrum Utrecht, 207 blz., € 20,00

Hoewel dit volgens Tim Keller een belangrijk boek is, heb ik er zelf niet veel wijsheid uit kunnen meenemen. Ik krijg vooral de indruk dat James probeert te beschrijven waartoe verslaving aan online-media kan leiden. Daarbij biedt hij zeker aandachtspunten en inzichten die tot nadenken stemmen. Maar als iemand die mailt en appt, een passief account op Facebook heeft en gebruik maakt van internet om relevante informatie te zoeken of soms wat te bestellen, herken ik me in weinig van wat hij beschrijft.

Ik kan me goed voorstellen dat bij een actief online-leven het expressieve individualisme sterk bevorderd wordt, als iemand een zo positief en acceptabel mogelijk beeld van zichzelf en het eigen lichaam wil geven. James stelt zelf dat het web specifiek ontworpen is om dit expressieve individualisme in ons te cultiveren (87). Dat is door alle techniek mogelijk. Het internet biedt inderdaad de mogelijkheid om te ontsnappen aan de beperkingen van ons lichaam. En de keerzijde daarvan is voor velen dat ze minder vaak mensen van vlees en bloed ontmoeten, maar juist mensen zoals zij zich willen laten kennen. Online actief zijn kan ook een poging tot ontsnappen aan de werkelijkheid zijn.

Terloops beschrijft James ook hoe ons wereldbeeld veranderd is door technische ontwikkelingen: trein, auto, vliegtuig, televisie, ze hebben grondig invloed op de wijze waarop wij ons bestaan in deze wereld beleven. Zelfs centrale verwarming waarmee elke kamer in huis verwarmd kan worden, heeft tot sociale verandering geleid, omdat we niet meer bij elkaar in één kamer hoeven te zitten om het niet koud te hebben. Zo ziet hij als gevolg van de internettechnologie een geestelijke revolutie. Ons brein zou steeds meer op het internet gaan lijken en wij zouden ons moeilijker kunnen concentreren, omdat we gewend raken aan kleine brokjes informatie van waar je weer moet doorlinken naar andere informatie.

Soms bekroop me in dit boek een beetje het gevoel dat James een complotdenker is: er spelen onzichtbare krachten die ons meer beïnvloeden dan we doorhebben. Hij lardeert zijn boek ook met citaten van anderen die negatieve invloeden van het internet beschrijven. Zo haalt hij met instemming de uitspraak aan over het internet als ‘een verstoringssysteem, een machine die ontworpen is om de aandacht af te leiden.’ (69) En toch zegt hij dat digitale technologieën op Gods bevel tot bloei zijn gekomen en zelfs een prachtig geschenk zijn (194). Dit klinkt in het geheel van het betoog wel als een losstaande opmerking.

Een opmerking die mij tot nadenken stemde, is dat op sociale media alle stemmen evenveel gewicht hebben. Je hoeft niet deskundig te zijn om iets te beweren: als mensen het oppakken en ondersteunen, krijgt het daardoor gewicht. Zo werkt het ook met de beoordelingen van klanten die op veel sites te vinden zijn (81vv). Dat staat dan naast het democratiserende effect dat zoveel informatie voor eindeloos veel mensen beschikbaar is. Maar het vertrouwen in gevestigde instituten en in tradities wordt er wel sterk door ondermijnd. Tot nadenken stemt ook zijn observatie dat er in onze samenleving vrijheid voor alle meningen wordt verlangd, maar dat wie afwijkt van de overheersende meningen al snel als intolerant en slecht wordt afgeschilderd. Zonder besef van eigen beperktheid en falen matigen mensen zich al heel gemakkelijk het recht aan om te oordelen en te veroordelen.

De wijsheid die James probeert te delen, bestaat niet uit verrassend nieuwe inzichten. Zo stelt hij dat christelijke wijsheid behoedzaam is en zich dus niet zomaar door de meningen van anderen laat meeslepen, maar ook zoekt naar de andere kant van het verhaal. Ook wijst hij erop dat op sociale media allerlei vormen van onbeleefdheid volkomen normaal zijn, die wij in de normale omgang met elkaar niet zouden accepteren. Het is niet gemakkelijk om te onderscheiden tussen wat ik ervaar als niet van toepassing zijnde op mijn leven en de weigering om in deze spiegel te kijken. Dat er gevaren schuilen in de wijze waarop sociale media en internettechnologie in ons leven aanwezig is, is me door dit boek zeker duidelijker geworden. Maar de wijsheid die beloofd wordt, vond ik moeilijker te ontdekken.

Reinhard van Elderen, predikant Protestantse Wijkgemeente Nootdorp