Dialoog, dans en duel. Preken voor tijdgenoten. Kees van Ekris, KokBoekencentrum 2022, 352 blz., € 24,99
Een tijdje terug las ik dat de Duitse praktisch theoloog Friedrich Niebergall al in 1906 de boude stelling aandurfde dat menige preek ‘antwoorden geeft op vragen die niemand stelt, en niet ingaat op vragen die iedereen stelt’ (73). Wie de inhoud van Kees van Ekris’ boek Dialoog, dans en duel ter harte neemt en in de praktijk brengt, zou dat verwijt niet langer hoeven te vrezen. Niet voor niks is de ondertitel van het boek ‘preken voor tijdgenoten’. Meer dan in enige andere homiletiek die ik las, ligt de focus zo duidelijk bij de hoorder. Of misschien zou het werk van Tim Keller genoemd kunnen worden, maar die schrijft voor een andere context die niet zo diepgaand geseculariseerd is als de West-Europese. Van Ekris verdisconteert dat levensgevoel, dat de prediker zelf ook inademt, nu juist wel en ergens voelt dat als een opluchting. In zijn cultuuranalyse is geen ruimte voor misplaatst idealisme van een kerk die wel weet hoe het zit en dat even zal vertellen of eng sektarisme waarin de gemeente van Christus zich terugtrekt in een eigen klein hoekje. Integendeel, vanuit het begrip ‘missionaire intelligentie’ zoekt Van Ekris naar wegen om nederig, weloverwogen én zelfverzekerd het gesprek aan te gaan met de omringende (of misschien dus beter: doordringende) cultuur en in die conversatie de bevrijdende kracht van het evangelie in te brengen als mogelijkheid die het overwegen waard is.
Vanuit het besef wat er leeft bij de hoorder en in het eigen hart, wordt de sprong gewaagd naar de tekst. Van Ekris plaatst het verstaan daarvan in een samenspel tussen de Heilige Geest, het Boek en de gemeente. De teksten van de Bijbel zijn gestolde Geestervaringen die onder leiding van diezelfde Geest en in het midden van de gemeente weer opnieuw tot leven komen. In dat krachtenveld zoekt de prediker naar het kerugma, de theologische essentie, van de tekst. Dit zet aan tot verkondiging, omdat vanuit het kerugma lijnen naar het heden getrokken kunnen worden. De exegese dringt zo aan op communicatie van wat in de tekst gevonden is.
Dat zo nadrukkelijk gezocht wordt naar wat de hoorder beweegt en hoe dat verbonden kan worden met wat de tekst zegt, betekent overigens niet dat preken een lieve aai over de bol is van de bezoekers van de zondagse dienst. Daar duidt het laatste woord in de titel van het boek op: het kerugma kan ook schuren en tegen de haren in strijken, de strijd met ons aangaan. Daar vind ik Van Ekris misschien wel op zijn sterkst. Wie de cultuur diep peilt, heeft ook wat zinnigs in te brengen als alternatief. Zo worden bijvoorbeeld Bijbels-theologische lijnen uitgezet over de schepping en wordt vandaaruit nagedacht over de spanning tussen goedheid en chaos. Begrijp je iets van die chaos, probeer je dat niet te bagatelliseren (en leer je de hoorder daarmee iets over lijden dat inherent is aan het leven), maar weet je tegelijkertijd wel het verlangen te wekken naar het goede dat God in zijn schepping gelegd heeft? In een wereld waarin escapisme aan de orde van de dag is – overigens zeer begrijpelijk met alle crises die onze huidige tijd typeren – is zo preken helpend om het leven echt aan te gaan.
Al schrijvend aan deze recensie merk ik dat ik eigenlijk nog helemaal niet klaar ben met dit boek. Het vraagt om een vorm van ‘slow reading’ waarvoor ik mezelf misschien helemaal niet genoeg tijd gegund heb. Herlezen, kauwen, overpeinzen en stapje voor stapje proberen elementen ervan in de eigen prediking toe te passen. Van Ekris vangt het zijn van een prediker en preken in negen beelden. Ondersteund door ‘vertragende vragen’ aan het eind van elk hoofdstuk kun je met gemak een jaar verdwijnen in alles wat het boek te bieden heeft. Het lijkt daarbij wenselijk het boek samen te lezen, met collega-predikanten, de oudsten of ouderlingen van de gemeente of enkele hoorders die zich zondag na zondag onder je gehoor bevinden. Hoe kunnen we als gemeente samen de weg van Christus gaan en hoe kan de preek daarin dienen als een verbinding tussen de weerbarstige en rijke teksten en het volle, maar ook gemankeerde leven waar wij dagelijks aan deelnemen? Meer nog dan alleen een boek over preken, is Dialoog, dans en duel een boek over het leven met God en de kracht van theologie die scherp weet te onderscheiden waarop het aankomt in ons bestaan. Er klinkt een hunkering in door om het goede nieuws zonder gêne, maar ook zonder arrogantie keer op keer te beproeven, te leven en te verkondigen.
Jaap-Harm de Jong, spreker en docent homiletiek aan het Baptisten Seminarium te Amsterdam
Comments