Recensie Van waarde zijn

Van waarde zijn. Kennismaking met het denken van Marilynne Robinson.

Bart Cusveller, Buijten & Schipperheijn Amsterdam 2023, 120 blz., € 19,95

Ondanks het feit dat Time Magazine haar in 2016 opnam in de top 100 van meest invloedrijke mensen ter wereld en ze geïnterviewd werd door Barack Obama, had ik een jaar geleden nog nooit gehoord van Marilynne Robinson (1943). Inmiddels las ik al haar vijf romans meermaals, haar laatst verschenen boek ‘Reading Genesis’ (dat dit najaar verschijnt in Nederlandse vertaling) en na het lezen van Cusvellers introductie op Robinson liggen nu ook haar twee in het Nederlands vertaalde non-fictieboeken klaar om gelezen te worden.

Robinson pakt je mee in haar wereld en haar denken, maar brengt ook zoveel lagen aan, dat haar boeken bij herlezing nog even boeiend zijn. Deze wereld kenschetst zich door een diep doordenken van de uniciteit van elk mens, waarbij ontzag voor die uniciteit en de waarde van elk mens die daaruit voortvloeit tegelijk ook voortdurend in spanning staan met het onrecht dat dezelfde mens kan aanrichten. Ze neemt geen genoegen met gemakkelijke antwoorden op de vragen die onze tijd oproept en doordenkt stevig alle mogelijkheden en de consequenties daarvan.

Dat Bart Cusveller besloot een boek ter kennismaking en introductie te schrijven over haar non-fictie begrijp ik helemaal. Robinsons werk heeft dusdanig veel diepte en lagen, dat je die niet zomaar even tot je neemt. Ze verdient het om goed doordacht te worden en dat doe je toch het beste door ook gedachten en interpretaties van anderen daarin mee te nemen, omdat je al te gemakkelijk dingen mist als je haar werk enkel op jezelf leest. Cusveller kiest ervoor dat te doen door de bril van ethiek. Hij was oorspronkelijk zelf verpleegkundige, studeerde daarna filosofie en is inmiddels werkzaam als lector Zorg en Zingeving aan Viaa Hogeschool. In dit boek kiest hij ervoor – anders dan Robinson zelf vaak doet – om systematisch en chronologisch door haar werk te gaan om zo een compleet beeld te bieden van de ideeënwereld in Robinsons denken en schrijven. Zo creëert hij een kapstok waaraan je houvast krijgt bij het lezen van haar werk en het ontdekken van de vele lagen in haar denken. Hij maakt daarbij voortdurend gebruik van citaten van Robinson zelf, waarmee je haar eigen taalveld goed meekrijgt.

Cusveller schrijft voor ‘filosofisch, theologisch geïnteresseerden en andere belangstellenden die de levensbeschouwelijke wortels van cultuur en cultuurkritiek serieus nemen’. Ook zijn werk vereist dus een gevorderd niveau van denken, een bekendheid met filosofisch en ethisch overwegen. Die drempel had hij mijns inziens kunnen verlagen door te kiezen voor iets meer persoonlijke duiding, zodat Robinsons wereld nog wat toegankelijker zou zijn geworden. Qua volume had hij daartoe immers nog alle ruimte gehad. Voor die geoefende lezer biedt zijn boek echter een doordachte kennismaking met Robinsons werk, die zeker zal helpen haar werk te ‘grijpen’. Dat is waardevol, omdat ze in haar denken vele nuances neerlegt en wegblijft van platgeslagen waarheden. In deze tijd van polarisatie, mede gevoed voor commercie en sociale media, is dat een broodnodige tegenhanger: het nodigt uit tot diep ademhalen, alvorens de zoveelste mening toe te voegen aan het maatschappelijk debat.

Marijke Volgers-van Wijk, ambulant begeleider specialistische hulpverlening voor het Leger des Heils.