Verwonderd door licht. Eigentijdse iconen. Anne-Marie van der Wilt, KokBoekencentrum Utrecht 2022, 141 blz., € 24,99
Het is mooi om te lezen hoe Anne-Marie van der Wilt (beeldend kunstenaar, predikant en theologe) in korte lijnen inzicht geeft in de betekenis van iconen in de traditie waaruit zij stammen en in wat zij voor haar betekenen. Het is voor haar ook duidelijk gekoppeld aan mystieke ervaringen die zij heeft opgedaan op haar levens- en geloofsweg.
Het overgrote deel van dit mooi uitgegeven boek met haarscherpe afbeeldingen van de iconen die zij maakt, bestaat uit afbeeldingen van iconen en haar beschrijving daarbij. Ook een serie kruiswegiconen wordt zo aan ons gepresenteerd. Ze heeft duidelijk een eigen beeldtaal ontwikkeld, waarin vormen en kleuren eenvoudig en krachtig spreken. Zo heeft zij ervoor gekozen om het gelaat van Christus niet te detailleren, maar met een schijf marmer weer te geven. Zo wil zij zo veel mogelijk ruimte bieden aan ieders eigen ontmoeting met het beeld en de betekenis ervan. Haar materialen zijn hout, glas, marmer (en soms ook andere steensoorten), bijbelteksten, bladgoud, spijkers.
Het lijkt mij meer dan de moeite waard om bij een Bijbelverhaal of op bijzondere momenten in het kerkelijk jaar deze iconen als afbeelding te gebruiken (ze zijn ook bij haar te huren). In hun eenvoud nodigen ze nadrukkelijk uit om stil te staan bij de persoon van Christus, of bij de verloochening door Petrus. Juist de geabstraheerde vormen trekken aandacht en vragen ons hoe wij dit verstaan. De icoon Kyrie en Gloria laat ons bijvoorbeeld de gestalte zien van Jezus, deels afgebeeld met spijkers, en anderzijds het goud van de opstanding en de verheerlijking. Zo wordt in één blik duidelijk, dat het niet slechts twee vaste elementen uit de liturgie van de kerk zijn, maar dat ze samenkomen in de persoon van Christus. Hij is de Lijdende, Hij is de Opstanding, en zo is Hij de door God gezonden Redder. Heer is Hij niet zonder de last van het lijden, maar zijn lijden is de weg naar de verlossing. En daarbij dan zwijgen en kijken en ontdekken. Haar iconen zijn niet overdadig in materiaal en detaillering, maar spreken juist in die abstractie een indringende taal.
Theologisch roept ze nog wel een enkele vraag bij me op. In haar iconen is telkens de Christusfiguur door de kleuren rood en blauw aangeduid als God en mens. Dit onderscheid is overduidelijk geen scheiding. Maar soms maakt zij voor mijn gevoel toch een te groot onderscheid, als zij bijv. stelt dat bij het sterven van Jezus zijn goddelijke natuur teruggaat naar de hemel. Het lijkt mij dat het juist de grootheid van God en Christus is, dat Hij als Zoon van God tot in de diepste diepte is afgedaald, ook in zijn goddelijke natuur.
Maar dit boek is het waard om aandachtig aanschouwd te worden, want het trekt ons voorstellingsvermogen in de richting van het licht van Gods genade, die in deze wereld verschenen is.
Reinhard van Elderen, predikant in de Protestantse Wijkgemeente Nootdorp