Te gast in de kerk

Te gast in de kerk. Zo beleven bezoekers van buiten de kerk een dienst. René van Loon, KokBoekencentrum Utrecht 2025, 206 blz., € 22,99  

René van Loon, PKN-predikant in Rotterdam en auteur van meerdere boeken, onderzocht een belangrijk thema: kerkelijke gastvrijheid. Elke kerk zal gastvrij willen zijn, maar lukt dat ook? Van Loon nam de proef op de som door via een onderzoek de ervaringen van mensen van buiten de kerk te peilen: hoe ervaren zij als outsiders het bijwonen van een kerkdienst? Hij registreerde de ervaringen van 150 mensen die deelnamen. Hij vond ze via de werving van gemeenten en parochies. Daarbinnen moesten dan mensen worden gevonden die bereid waren een keer te komen. Dat was niet op elke plek even gemakkelijk en dat laat ook iets zien van de hoge drempel die buitenstaanders kunnen ervaren. Uiteindelijk waren er 32 personen die een rooms-katholieke viering bijwoonden, 91 personen die een protestantse kerkdienst meebeleefden en 27 personen die te gast waren in een evangelische gemeente.

Van Loon lette op een aantal dimensies van een kerkdienst: het gebouw, de medekerkgangers, de muziek, de preek en de rituelen en ook de totaalbeleving. Tot zijn verbazing en vreugde bleken de respondenten in grote meerderheid de dienst als positief en soms zelfs als zeer positief te hebben ervaren. Uiteraard waren er ook zaken die minder goed bevielen: harde banken bijvoorbeeld en soms ook de geslotenheid van de gemeenschap.

Voordat hij zijn resultaten in het boek presenteert, staat hij stil bij gastvrijheid in de Bijbel en gastvrijheid voor en na het christelijke tijdperk. Daarbij grijpt hij onder meer terug op 1 Korintiërs 14 waarin Paulus oproept om verstaanbaar te zijn voor de mensen ‘van buiten’. In zijn korte bijbelse verkenning is het opmerkelijk dat hij het nieuwtestamentische woord voor gastvrijheid – philoxenia – niet noemt en uitwerkt. Het is een spannend woord – liefde tot het vreemde, de vreemdeling – dat juist in onze tijd uitdagend is.

In drie intermezzo-interviews komen mensen aan het woord die een rol hebben gespeeld bij het uitnodigen van mensen, in het vierde is Stefan Paas aan het woord. Hij becommentarieert de uitkomsten van het onderzoek. In methodologische zin kun je vragen stellen bij de kwaliteit van dit empirische onderzoek (de afdeling Missionair werk van de Dienstenorganisatie van de PKN deed bijvoorbeeld niet mee, omdat ze het onderzoek te weinig wetenschappelijk vond), maar ook dan kun je waardering opbrengen voor het initiatief van Van Loon. Want hij heeft echt een reëel beeld willen krijgen van de ervaringen van buitenstaanders. Zoals gezegd zijn die ervaringen overwegend positief, waarbij het overigens wel zo is dat een meerderheid niet het voornemen heeft vaker te gaan. In het twaalfde hoofdstuk presenteert Van Loon enkele lessen. De belangrijkste is misschien wel dat kerken veel actiever mensen zouden kunnen uitnodigen. Er is mogelijk te veel onnodige schroom en te weinig zicht op het zoeken naar zin en richting door veel mensen. Hij wijst op de groeiende interesse van met name jonge mensen in de wereld van kerk en geloof. Andere suggesties betreffen onder meer de openstelling van kerkgebouwen voor de buurt, het leren denken over de kerkdienst vanuit denkbare gasten en het gericht nadenken over gastvrijheid in haar volle breedte.

Stephan Sanders, columnist in Trouw en zelf een bekeerling, schreef wat badinerend over het onderzoek (Trouw, 1 april 2025). Hij ziet de sterren al rondvliegen en ziet ook parallellen met de digitale evaluatieformulieren die je tot vervelens toe van bijvoorbeeld hotels krijgt: ‘welk cijfer geeft u het mysterie Gods?’ Zo kun je inderdaad kritisch naar het onderzoek kijken, maar voor mij is het primair een gezonde registratie van wat nieuwkomers feitelijk meemaken. Daarom is het ook goed dat Van Loon via een QR-code in het boek digitaal zijn interviewvragen beschikbaar heeft gemaakt voor parochies en gemeenten die zelf ook willen peilen hoe hun diensten worden ervaren (https://www.theologie.nl/te-gast-in-de-kerk/). Het zou een goede zaak zijn als gemeenten en parochies deze handschoen gaan oppakken, want ondanks de positieve grondtoon van de uitkomsten is er op het vlak van gastvrijheid en toegankelijk – ook buiten de vieringen om - nog een wereld te winnen. Zo is het boek van Van Loon een mooie uitdaging aan elke geloofsgemeenschap. 

Sake Stoppels is emeritus lector, voorheen verbonden aan de Christelijke Hogeschool Ede.